Józef Czapski

O Stanisławie Vincenzie tak pisał Czapski:

Nieszczęśliwym jest człowiek, który nie spotkał w życiu nauczyciela, któremu się zdaje, że on jeden, że jego i tylko jego pokolenie się liczy, który nie spotkał w młodości człowieka, jakim dla mojego pokolenia był Vincenz, przyjaciel, który nam odkrywał “testamenta żywotów przeszłych” i był dla nas sumieniem historii.

Autor tych słów sam mógł bliżej obserwować pana Stanisława w 1962 roku, w La Combe de Lancey, małej wiosce górskiej, dokąd państwo Vincenzowie jeździli, zwłaszcza latem (od 1950 roku). Autora Oka zachwyciła jego pełna dobroci ciekawość o sprawy intymne odwiedzających go, które od razu zrastały się ze słuchającym. Autor Po stronie pamięci swoich gości starał się zwykle zarazić pasjami humanistycznymi i miłością do Grecji, o której opowiadając całym sobą cytował Iliadę i Odyseję, a także przytaczał słowa z Dantego. Ten był jego kolejną miłością.

Książki Stanisława Vincenza należały według Czapskiego do „książek – pomników świata, który minął i nie wróci”. W nich uwiecznił kulturę góralską, tę huculską, która była mu szczególnie bliska. Do jednej z nich – Na wysokiej połoninie, Czapski napisał przedmowę.

Przygodę Czapskiego z tą książką cechowało długie wdzieranie się w jej treść *. Dopiero w chwili przygotowywania przedmowy wżył się w nią i pokochał jej treść. Kłopoty swoje tak tłumaczył:

Ale żeby wejść w “Połoninę” trzeba ŻYĆ inaczej, bo to jest w niej czas inny, czas górski, czas naprawdę wrogi naszemu, mojemu czasowi, tej sieczce zobowiązań, spraw i sprawek, tym ciurkom wypadków, które nie mają do czynienia z porami roku, z rytmem natury.

Porwał go w tej lekturze swoisty rytm i skrajna różnorodność, uwaga i pełnia każdego człowieka do człowieka. Nie znalazł w tej książce tej uporczywie wdzierającej się w teksty walki między chrześcijaństwem a pogaństwem. Forma i język, który jest tak świeży, tak złączony z życiem, które określa, że „każde zdanie, każde słowo ma jeszcze korzenie swoje pełne wilgotnych grudek ziemi” to wymierne bogactwo tych gawęd.

Książka Vincenza była hołdem złożonym tym wszystkim, którzy odeszli w świat niewidzialny, przodkom, dzięki którym autor mógł poznać i doświadczyć tej niespotykanej atmosfery.

Wydanie trzecie Na wysokiej połoninie. Obrazy, dumy i gawędy z Wierchowiny Huculskiej zaistniałe dzięki Katolickiemu Ośrodkowi Wydawniczemu „Veritas” było wyborem dokonanym przez autora. Pomysł ten spotkał się z wielką krytyką Czapskiego: „Skróty, o które woła głośno współczesny gust zdają mi się po świeżym przeczytaniu tej książki naprawdę prostactwem nowoczesnym”:

Esej Stanisława Vincenza Iliada spotkał się z pochlebną oceną autora Oka. O niej pośrednio dowiadujemy się z korespondencji Jerzego Giedroycia z Konstantym A. Jeleńskim.

Czapski znał  twórczości swego starszego przyjaciela. Ślady lektury znajdują się w jeszcze niepublikowanych zapiskach w dzienniku oraz w korespondencji.

W Krakowie, w Międzynarodowym Centrum Kultury, Rynek Główny 25 w dniach 24.11. od godz. 10.00 odbędzie się konferencja poświęcona Stanisławowi Vincenzowi (w 130 – lecie urodzin):

Sesja I
godz. 10.15–12.00
1. Prof. Tatjana Bykova, Kijów: „Міф про Гуцульську Атлантиду: культура гуцулів у
творчості С. Вінценза” 2. Prof. Alois Woldan, Instytut Slawistyki, Uniwersytet Wiedeński: „Miedzy etnografią a
beletrystyką – relacje o Hucułach w XIX wiecznej Galicji” 3. Prof. Vołodymyr Pogrebennyk, Kijów: „Huculszczyzna w twórczości Iwana Franki i
Stanisława Vincenza” 4. Dr Ніна Осьмак, Kijów: „Міфопоетична символіка «Камінної душі» Гната
Хоткевича та «На високій полонині » Ст. Вінценза: порівняльний аспект”

II
godz. 12.30–14.00
1. Prof. Mirosława Ołdakowska-Kuflowa, Katedra Literatury Współczesnej, KUL : „Wizja
kultury pańsko-szlacheckiej w huculskiej tetralogii Vincenza” 2. Dr Jan A. Choroszy, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Wrocławski: „Kresowa
dusza Stanisława Vincenza” 3. Dr Dorota Burda-Fischer, Uniwersytet w Hajfie: „Subiektywne przedstawienie
etnicznego zróżnicowania Karpat Wschodnich na podstawie twórczości Stanisława
Vincenza i Aharona Appelfelda” 4. Dr Jacek Hajduk, Instytut Filologii Klasycznej, UJ: „O intelektualnych związkach
Stanisława Vincenza z Grecją antyczną” 5. Dr Michał Piętniewicz, SPP Kraków: „Na wysokiej połoninie Stanisława Vincenza.
Próba dotknięcia”

III
godz. 15.15–17.00
1. Dr hab. Andrzej Zawadzki, Katedra Antropologii Literatury, UJ: „Stanisław Vincenz i
Lucian Blaga- filozofia czasu i przestrzeni”
2. Dr hab. Ludmiła Siryk, Instytut Filologii Słowiańskiej UMCS: „Stanisław Vincenz i
Jarosław Iwaszkiewicz” 3. Dr Jakub Żmidziński, UAP: „Szedł za ich tonami, uczył się. Muzyka jako medium
porozumienia w ujęciu Stanisława Vincenza” 4. Razvan Rosu, Bukareszt: „Trębita w folklorze ukraińskim i rumuńskim”
IV
godz. 17.30–19.15
1. Dr hab. Włodzimierz Próchnicki, Katedra Teorii Literatury, UJ : „Lasy Vincenzowe” 2. Dr Krzysztof Duda, TK, Ignatianum : „Stanisław Vincenz i środowisko przyrodników
lwowskich” 3. Robert Księżopolski, TK : „Świat roślin w twórczości Stanisława Vincenza” 4. Andrzej Ruszczak, dr Leszek Rymarowicz, TK : „Nasze powroty w Czarnohorę”

——————————————————————————-

Józef Czapski, Stanisław Vincenz, w: Czytając, Kraków 1990.

*Czapski był chory na grypę, więc podobnie – jak w przypadku docierania do twórczości Prousta, niemoc fizyczna, która zmusiła go do parodniowego leżenia w łóżku, przyczyniła się do odkrycia nowej i ważnej lektury.

Przedmowa Józefa Czapskiego do Na wysokiej połoninie Stanisława Vincenza, Londyn 1956

Listy Jerzy Giedroyc – Konstanty A. Jeleński, Warszawa 1992