Czapski i jego wielka przygoda malarska

Anna Sobolewska z Paryża:

Spotkanie z Murielle Gagnebin zostało połączone z prezentacją jej nowej książki, poświęconej polskiemu malarzowi Józefowi Czapskiemu. Odbyło się godzinach w wieczornych 12 marca 2019 roku w stacji naukowej Polskiej Akademii Nauk w Paryżu przy 74, rue Lauriston. W debacie wzięli udział: Cécile Croce parająca się filozofią sztuki i psychoanalizą, historyk sztuki Itzhak Goldberg, historyk literatury i kultury polskiej Paweł Rodak, jak również psycholog kliniczny Jean-Pierre Sag.

Autorka pracy Czapski, peintre du quotidien (Czapski – malarz życia codziennego), będąca z zawodu psychoanalitykiem i krytykiem sztuki, powróciła po wielu latach do samej postaci malarza, jego życia naznaczonego wielkimi osobistymi dramatami i do jego dwudziestoletniej pracy twórczej (poddała dodatkowo analizie ostani okres twórczości po 1974 r.)

Pierwszą napisaną przez nią książką o malarskiej twórczości żyjącego we Francji polskiego artysty była praca wydana w 1974 roku i zatytułowana Czapski. Le main et l’espace(Czapski. Ręka i przestrzeń). W kolejnej, nowej edycji z 2019 roku, na Józefa Czapskiego jako malarza codziennego życia pani profesor spojrzała przede wszystkim jako psychoanalityk, ale również jako krytyk sztuki, a jednocześnie jako osoba blisko z nim związana, znająca jego życiowe problemy i dramaty. W swoim wystąpieniu zaprezentowała znaczną ilość namalowanych przez niego obrazów. Dokonała analizy specyficznego kadrowania przez niego przestrzeni oraz używanego koloru jako jedynego elementu konstytuującego każdą przestrzeń, a zarazem ewokującego światło w obrazie. To – jej zdaniem – podnosiło wartość estetyczną każdej malarskiej pracy polskiego kapisty.

Józef Czapski to osoba o wszechstronnych zainteresowaniach, o głębokiej duchowości, o „wyostrzonej świadomości” i niezwykłej „czujności estetycznej”. Z przedstawionej serii obrazów namalowanych przez niego, niektóre pobudzały zdolność imaginacji odbiorców, ponieważ sposób kadrowania postaci w jego malarskiej koncepcji polegał na barwnej grze, kontraście, zestawianiu i działaniu plastycznym.

Murielle Gagnebin często w swoim wystąpieniu zwracała na to uwagę. Przypomniała równocześnie pisane przez niego dzienniki, kopalnię różnorodnych informacji, zdarzeń, wartościowych przemyśleń, ocen i osądów. Pisanie dla niego było intelektualną refleksją, którą wyzwalała czynność malarska, ale nie tylko. Malarz pisał m.in: „Po dziesięciu latach wojen, kataklizmów i wędrówek zostałem z moją paletą w Paryżu sam. W Paryżu, który niczym nie przypominał Bonnardowskiego raju utraconego, który był przecie i moim rajem utraconym”. To nad Sekwaną dla polskiego artysty ,,rozpoczęła się konfrontacja ze sztuką światową i rozpoczął się drugi i zasadniczy etap jego malarstwa”.

W nowej książce Murielle Gagnebin znalazło się 75 kolorowych ilustracji, opowiadających o codziennym, nieraz smutnym i żałosnym życiu; o ludziach zagubionych i samotnych; o ludziach z podmiejskich paryskich miasteczek; o ludziach z metra, z kawiarń, z dworców; o ludziach, którzy zdążają donikąd, są obecni i zarazem nieobecni. Codzienne życie, w którym czasami jest miejsce na uśmiech, lecz więcej jest w nim wyobcowania i bezimienności. To ,,czas człowieka”, ,,czas zewnętrzności”, ujęty przez artystę w ,,wyrazistą rytmiczną kadencję”. Nie zabrakło w niej rysunków przedstawiających polskich i francuskich myślicieli, intelektualistów i artystów z lat 1950-1980, takich jak Raymond Aron, Daniel Halévy, André Malraux, François Mauriac, Sławomir Mrożek, Madeleine Renaud czy Alexander Wat.

Nowa praca Murielle Gagnebin to rodzaj wyostrzonej, intelektualnej i psychoanalitycznej oceny świadomości, a zarazem ,,czujności estetycznej”, całego malarskiego dzieła Czapskiego oraz jego samego jako człowieka.

Anna Sobolewska, Paryż, marzec 2019