Opracowała Halina Krzakowska – Moulin
Krzysztof Zagrodzki (historyk sztuki, rzeczoznawca francuskich domów aukcyjnych, ekspert ds. sztuki polskiej i Europy Środkowo-Wschodniej) wspomina:
„Od drobnego marszanda paryskiego kupiłem na początku lat osiemdziesiątych 3 płótna Józefa Czapskiego, które – jak twierdził, przyjechały z Izraela. Na umówioną wizytę z Artystą zawiozłem je 7 marca 1982 roku do autentykacji, do domu „KULTURY” w Le Mesnil-le-Roi (Maisons-Laffitte). Kontury tej wizyty sprzed niemal czterdziestu lat nieco się już zatarły, jednak zapamiętałem Józefa Czapskiego jako kogoś delikatnego, bardzo życzliwego i z uwagą słuchającego swego rozmówcę.
Przyniesione obrazy to: „Portret Chila Aronsona”, „Montredon kolo Marsylii” i „Bukiet mimozy”.
Mistrz oglądał płótna długo i bardzo uważnie, opisując okoliczności powstania tych dwóch pierwszych w latach trzydziestych, wspominając miejscowość Montredon na Lazurowym Wybrzeżu, gdzie spędził kilkakrotnie letnie miesiące u gościnnych państwa Pastré, następnie datując na krośnie obrazy Montredon oraz Aronsona. Przy czym, co do tego drugiego, nie mógł sobie przypomnieć nazwiska określając go jako: „żydowskiego marszanda, który także nadsyłał korespondencje z Paryża do polskich czasopism”. Że chodzi tu o Aronsona (1898-1966) marszanda i kronikarza twórczości malarzy École de Paris, potwierdziła później pani Władysława Jaworska.
Trzeci obraz przedstawiający kwiaty był datowany 1952 i tu Czapski na blejtramie napisał: „napewno mój”[pisownia oryginalna].
Mistrz miał rodzaj kajetu z fotografiami swoich prac do którego wkleił też moje przyniesione zdjęcia”.
Historyk, pan Janusz S. Nowak, Biblioteka Czartoryskich/ Muzeum Narodowe w Krakowie (emeritus), autor pracy: „Inwentarz Archiwum Józefa i Marii Czapskich oraz rodzin spokrewnionych”, a któremu zawdzięczamy odczytywanie, wraz z małżonką, dzienników Józefa Czapskiego i jego siostry Marii, był uprzejmy odszukać i przekazać nam notatkę z 7 III 1982 dotyczącą owych 3 obrazów przyniesionych Artyście (sygnatura dziennika MNK 2108 s. 106) :
„Trzy płótna sprzed 1930 roku,
– portret Aronsona ,
– pejzaż z MontRedon ciemny i
– kwiaty .
Płótna chyba słabe. Kwiaty lepiej wyglądają w fotografii, bo mniej szarpany kontrast między płótnem białym i farbą, gra kolorów płytka, ale chyba nie fałszywa. Ważny jest pejzaż „Mont Redon”, bo to etap.”
Pan Janusz Nowak dodaje:
«Fotografie tych obrazów znajdowały się w dzienniku (MNK 2108, s. 106), ale zostały przez Józefa Czapskiego wyklejone i zastąpione jego notatką: „3 obrazy tu wklejone przeniosłem do czarnego kajetu hiszpańskiego 13 V 1982.”
Widnieją tam ślady kleju – jak przypuszczam – po odklejonych miniaturkach owych obrazów. Nie znalazłem w żadnym dzienniku owych wyklejonych fotografii tych trzech obrazów.»
Józef Czapski „Portret Aronsona”
około 1929/30. Olej na płótnie, 65 x 55, sygnowany po prawej na dole
Adnotacja zrobiona 7-go marca 1982 w Domu KULTURY podczas autentyfikacji obrazu.
Józef Czapski „Montredon” (1928/30)
Olej na płótnie. 46 x 61 cm. Sygnowany prawa dolna, umiejscowiony i datowany przez artystę na odwrocie. Kontrasygnatura i adnotacja ręką artysty po polsku na blejtramie:
„J.Czapski Montredon pod Marsylią tuż przy wielkiej posesji hr. Pastré gdzie spędziłem parę razy letnie miesiące. Lata ? 29? 28? 30? “.
tył obrazu Montredon
Montredon był wówczas miejscowością zamieszkania zamożnej arystokracji oraz przemysłowców.
Dom, zwany „château Pastré” należał do hrabiny Lily Pastré (1891-1974) bogatej dziedziczki rodziny Prat – wytwórców wermutów Noilly Prat, ekscentrycznej i hojnej, oraz jej męża arystokraty i olimpijczyka, którzy prowadzili dom otwarty, przyjazny artystom. Tam właśnie bywał zapraszany Józef Czapski.
Montredon został wchłonięty przez miasto i teraz stanowi część VIII dzielnicy Marsylii, widok miejsca uwiecznionego przez artystę można porównać z fotografią zrobioną obecnie:
Widok z wybrzeża w Montredon na Marsylię (fot. Halina Krzakowska – Moulin)
Oba obrazy „Portret Aronsona” z kolekcji Krzysztofa Zagrodzkiego i „Montredon” należący do Haliny Krzakowskiej-Moulin prezentowane były w Bibliotece Polskiej w Paryżu od 6 kwietnia do 13 maja 2016 na wystawie „Józef Czapski Peinture-Malarstwo” (26 obrazów z kolekcji prywatnych). Wydany został na tę okazję katalog z tekstami Jacka Waltosia, Krzysztofa Zagrodzkiego, Janusza S. Nowaka i Xavier Derynga.
Portret Aronsona figurował także na wystawie « Cricot idzie » , w Cricotece (12 maja-19 sierpnia 2018.
W 2017 roku obraz „Montredon” był przedstawiany od 23 czerwca do 15 października w Muzeum Śląskim w Katowicach w ramach wystawy „Między Montmartre’em a Montparnasse’em. Dzieła artystów z ziem polskich, działających w Paryżu w latach 1900 – 1939”. Zgromadzono ponad 170 dzieł rozproszonych, z kolekcji prywatnych, w tym malarstwo kapistów.
Wystawa w Muzeum Śląskim w Katowicach
„Montredon”, który przyjechał z Francji do Polski w 2017 roku eksponowany jest obecnie okresowo w Pawilonie Czapskiego w Krakowie (depozyt w Krakowskim Muzeum Narodowym, aktualnie do końca 2023 roku).
Autorka opracowania przy obrazie Montredon w Pawilonie Józefa Czapskiego
O ile lokalizacja dwóch pierwszych płócien jest znana, o tyle trzeciego, określonego przez Czapskiego jako „Kwiaty” nie jest całkowicie pewna, gdyż zawędrował do Portugalii.
Józef Czapski „Bukiet mimozy”
Olej na płótnie, 65 x 55, sygnowany i datowany 1952 po prawej na dole
Został on sprzedany z tytułem aukcyjnym „Nature morte aux mimosas” w Hôtel’u Drouot 17 czerwca 2002 roku kolekcjonerowi (oraz marszandowi, a również parlamentarzyście) doktorowi Batista de Olivera z Lizbony, który posiada tylko ten obraz Czapskiego i według wiedzy Krzysztofa Zagrodzkiego prawdopodobnie nadal znajduje się w tamtejszej kolekcji.
