Czapski z malarstwem Marka Żuławskiego spotkał się po raz pierwszy w 1932 roku, kiedy to zauroczony jego obrazem – martwą naturą – tak o niej po latach napisał: „mała, skromna martwa, zielone gruszki na białej paterze czujną plamką malowane”.
To obraz, który zobaczył na wystawie w Instytucie Propagandy Sztuki. Wtedy Marek Żuławski był jeszcze studentem Akademii Warszawskiej (pracownia Tichego i Kowarskiego). Wówczas ten „mały obraz nieznanego młodego artysty o niechybnym czuciu koloru mógł cieszyć – zagubiony wśród płócien bez cienia świadomości podstawowych elementów malarstwa” – pisał.
Potem na wiele lat stracił z oczu malarstwo Żuławskiego. Dopiero po latach, po II wojnie światowej, zetknął się znowu z jego malarstwem w Londynie i uznał wtedy Czapski, że lata wojenne doprowadziły artystę do jego indywidualnego wyrazu.
Czapski ilekroć był w Londynie odwiedzał go w pracowni. I wspominał w 1964 roku:
„Jeszcze dziś mam w oczach ówczesne płótna Żuławskiego: czarne mosty, czerwienie i złota zachodu nad czarnym Londynem, twarze geometryczne, uproszczone”.
Dostrzega u niego wpływ kubizmu; obrazy zawsze były dla niego niespodzianką złożoną z tematów i faktury płótna, które stawały się coraz bardziej syntetyczne i aż brutalnie dźwięczne. Czapski cenił to, że Żuławski „nie stał się malarzem czystej abstrakcji ani geometrycznej, ani lirycznej”.
„Żuławski […] od post-impresjonizmu, kubizmu, zaczynając przeżywał przeróżne wpływy i romańszczyzny, i mozaiki bizantyjskiej; a pośrednio działały na niego także kierunku abstrakcyjne (może i soc-realizm w pewnym momencie?) ” – ocenił Czapski w tekście opublikowanym w związku z przyznaniem Markowi Żuławskiemu Nagrody Plastycznej Kultury za 1963 rok.
I podsumowywał tak Czapski:
„Marek Żuławski o dużym już dziś nazwisku znaczyć będzie w rozwoju plastyki polskiej”.
Marek Żuławski. Malarstwo z kolekcji Muzeum Uniwersyteckiego
Od 15 września do 31 grudnia 2023 roku w Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu można oglądać wystawę „Marek Żuławski. Malarstwo z kolekcji Muzeum Uniwersyteckiego” . Kuratorką ekspozycji jest Katarzyna Moskała. Koordynatorka: Renata Sargalska. Produkcja wystawy: Wojciech Ruminski.
Wystawa będzie największą ekspozycją prac tego artysty i obejmie ponad 250 dzieł sztuki, na które składają się obrazy olejne, akryle, serigrafie, rysunki tuszem, litografie, kolaże, rzeźby oraz pamiątki po malarzu. W większości dzieła te zostały podarowane Uniwersytetowi przez żonę artysty – Marylę Żuławską. Wybrane dzieła sztuki, prezentujące dorobek Żuławskiego – począwszy od lat 30. do 80. XX w. – dają sposobność do prześledzenia całej, niezwykle bogatej drogi artystycznej oraz starań malarza do wypracowania własnego, unikatowego stylu.
Wernisaż rozpocznie się 15 września 2023 r. o godz. 18:00 w Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu przy ul. Wały gen. Sikorskiego 13.
Biogram artysty przygotowany przez kuratorkę Katarzynę Moskałę.
MAREK ŻUŁAWSKI
(ps. artystyczny: MAREK)
Urodzony w 13 kwietnia 1908 w Rzymie, najstarszy syn powieściopisarza i poety Jerzego Żuławskiego (1874-1915) – autora m.in. trylogii Na srebrnym globie – i Kazimiery z Hanickich, brat pisarza Juliusza Żuławskiego (1910-1999) oraz muzykologa, kompozytora, taternika i pisarza Wawrzyńca Żuławskiego (1916-1957), spędził dzieciństwo w Zakopanem, gimnazjum ukończył w Toruniu, a w latach 1926-1933 studiował aż do uzyskania dyplomu w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie; początkowo u profesora Karola Tichego, później u profesora Felicjana Kowarskiego. Otrzymał dyplomy z malarstwa sztalugowego i ściennego. Był członkiem grupy uczniów Kowarskiego „Pryzmat” – obok m.in. Adama Kossowskiego i Zdzisława Ruszkowskiego. W latach 1933-1935 tworzył wespół z Tadeuszem Trepkowskim atelier graficzne, w którym zrealizowali szereg popularnych w owym czasie plakatów, zdobywając w ten sposób środki na wyjazd zagranicę. W roku 1935 wyjechał na dalsze studia do Paryża, gdzie utrzymywał kontakt z Józefem Pankiewiczem – kierownikiem paryskiej placówki krakowskiej ASP – oraz z „kapistami”, a następnie do Londynu, gdzie mieszkał na stałe od roku 1936 aż do śmierci. W czasie wojny, nieprzyjęty do wojska z powodu choroby żołądka, pracował jako speaker w Sekcji Polskiej B.B.C. Z B.B.C. związany był również po wojnie, zachowując przez pewien czas stanowisko speakera, a później prowadząc cieszące się wielką popularnością audycje o plastyce współczesnej przygotowywane na podstawie bieżących wystaw malarstwa, rzeźby i architektury. Teksty tych audycji publikowane były w „Wiadomościach” oraz w latach 60. w stałym cyklu pn. Wystawy londyńskie” w londyńskim czasopiśmie „Kontynenty”. W roku 1948 wziął ślub z Haliną Julią Korngold (1902-1978) – tancerką, malarką i rzeźbiarką występującą później jako Halina Korn. W tym okresie, dla umożliwienia sobie oficjalnego wykonywania zawodu – jako stale mieszkający w Anglii – przyjął obywatelstwo brytyjskie zrzekając się polskiego. Od roku 1946 wielokrotnie odwiedzał Polskę i miał w kraju wiele wystaw malarskich. Stale wystawiał w galeriach brytyjskich, w roku 1951 zrealizował wielkie malowidło ścienne w Pawilonie „House and Garden” w ramach Festiwalu Brytyjskiego. W roku 1964 otrzymał Nagrodę Plastyczną paryskiej „Kultury”. Zmarł w Londynie 30 marca 1985 roku.
W malarstwie, dla Marka Żuławskiego, który – poza kilkoma eksperymentami – pozostał przy sztuce figuratywnej, centralnym tematem zaangażowanej etycznie sztuki był człowiek, jego godność, jego cierpienie, zmaganie się z przeciwnościami losu, społeczna pozycja i otaczające go przedmioty. Malarz często czerpał ze źródeł sztuki starożytnej, motywów biblijnych i mitologicznych. Krytycy zauważają wpływy postimpresjonistów we wczesnym okresie twórczości, bliskość z malarstwem Józefa Hermana oraz – pod względem stylu – pokrewieństwo z twórczością Diego Riviery i Renato Guttuso, ale podkreślają stylistyczną i tematyczną niezależność oraz samodzielność, która przejawiała się rozmachem i powściągliwością – skupieniu większej uwagi na ogólnym zarysie kompozycji, niż układzie kolorystycznym. W Londynie wiązała go przyjaźń z wieloma współczesnymi artystami polskimi – Tadeuszem Piotrem Potworowskim, Feliksem Topolski, Adamem Kossowskim, Zdzisławem Ruszkowskim i Marianem Bohuszem-Szyszko. W ostatnim dziesięcioleciu niezwykle barwnego i bogatego życia Marek Żuławski osiągnął szczęście rodzinne w małżeństwie z czarującą i oddaną Marylą, która obdarzyła go synem Adamem.
Pierwszą wystawę indywidualną Marek Żuławski miał w Londynie w 1937 roku (Leger Galleries); rok później pokazał swoje prace na wystawach w Warszawie (IPS), Poznaniu i Łodzi. W latach wojny wystawiał w ekspozycjach indywidualnych i zbiorowych w Londynie, Edynburgu, Glasgow oraz innych miastach Wielkiej Brytanii. W 1946 roku miał pierwszą powojenną wystawę w Warszawie (Muzeum Narodowe) i Łodzi, lecz na kolejną musiał czekać aż do roku 1957 (Warszawa-Zachęta; Sopot-BWA). Na emigracji regularnie wystawiał w Anglii (m.in. 1948 roku – Gimpel Fils Gallery; 1958 – Tate Gallery, 1975 – Galeria Bedford House, 1986 – Polish Cultural Institut), a ponadto we Florencji, Nowym Jorku (MoMA), Paryżu. Był członkiem rzeczywistym Society of Mural Painters, Artists of International Association, należał do The Senefelder Group, APA – Association of Polish Artists in Great Britain.
Prace Marka Żuławskiego znajdują się w muzeach i zbiorach państwowych oraz z kolekcjach prywatnych w Wielkiej Brytanii (Victoria and Albert Museum, Ben Uri Gallery, Muzeum Miejskie w Nottingham, Arts Council w Cardiff), Stanach Zjednoczonych (Central Library w Nowym Jorku, Muzeum Sztuki w Cincinnati), Izraelu (Yad Vashem) i Francji. W Polsce, oprócz Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Zakopiańskiego, największą kolekcję jego prac posiada Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu. Wszystkie są darem Maryli Żuławskiej.
Obecna wystawa jest największą wystawą malarstwa Marka Żuławskiego w Polsce.
Zdjęcie obrazu Marka Żuławskiego: Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu
Obraz „Rozmowa (Zakochani, Lovers)”, 1956
