Wokół Jerzego Giedroycia narosło wiele legend i mitów. Próbuje się odkryć, co działo się w życiu redaktora paryskiej Kultury w ważnych dla niego momentach życia. Wielu tzw. pisarzy skupia się na jego życiu erotycznym (z kim był, w kim się kochał, czy był homoseksualny, czy biseksualny, czy może tylko heteroseksualny:) tworząc powieści – opowieści, by za ich zasłoną próbować odtworzyć (bez żadnych konsekwencji, bo przecież to tylko powieść) wątki biograficzne. Ale czy prawdziwe? To już dla nich nie jest ważne.
Na szczęście są ludzie nauki, których interesują sprawy ważne. Jednym z nich jest Sławomir Michał Nowinowski, polski historyk historiografii i dziejów dyplomacji, profesor na Uniwersytecie Łódzkim. Obecnie opracowuje on pod względem przypisów i materiału badawczego odczytane przez Janusza Nowaka (znawcę pisma malarza) listy Józefa Czapskiego do Jerzego Giedroycia. Nieznana jest jeszcze data publikacji Listów (Czapski – Giedroyć, Giedroyć – Czapski).
Zanim jednak będziemy mogli zagłębić się w lekturę listów twórców wydawnictwa Casa Editrice „Lettere”(późniejszy Instytut Literacki) dostajemy do rąk niewielką książeczkę Sławomira M. Nowinowskiego o Jerzym Giedroyciu w 1946 roku. Głównym trzonem jest wybór listów różnych nadawców, który został poprzedzony szkicem autora. Skrupulatnie odnotowuje on zdarzenia i nakreśla czytelnikowi złożoność sytuacji politycznej Europy i całego świata w okresie powojennym. Jest to napisane w taki sposób, że nawet osoby, które nie interesują się historią tego okresu swobodnie będą mogły zrozumieć potem sytuację w jakiej się znalazły osoby piszące listy. Czytając korespondencję pomiędzy Giedroyciem a Rogerem Raczyńskim, Aleksandrem Bocheńskim, Gustawem Herlingiem- Grudzińskim, Jerzym Niezbrzyckim, Janem Szułdrzyńskim, Janem Frankowskim, Stefanem Kisielewskim, Janem Bielatowiczem, Jerzym Stempowskim, Herminią Naglerową, Stefanią Zahorską, Kazimierzem Wiśniowskim i Józefem Czapskim dowiadujemy się, jak wiele emocji i niepokoju było wśród tych, którzy podejmowali decyzje, by nie wracać do Polski opanowanej już przez Sowietów. Z listów dowiadujemy się także, jaką rolę w decyzjach redaktora odgrywał w tym okresie Józef Czapski, który był blisko Władysława Andersa i doradzał mu i naciskał, by powołać do życia wydawnictwo na obczyźnie. Te listy po raz kolejny pokazują przemilczaną przez wielu badaczy rolę Józefa Czapskiego jako kreatora życia kulturalnego i politycznego na obczyźnie.
W liście do płk. Wincentego Bąkiewicza, który po 1941 był szefem Oddziału II w sztabie Armii Polskiej w ZSRR i Armii Polskiej na Wschodzie, Czapski przedstawił swoją wizję działań ośrodka skupionego wokół Władysława Andersa. Podzielił ją na sektory: 1/ odcinek wojskowy, 2/ robota na kraj, 3/ komórka badań sowieckich, 4/ polityka zagraniczna, 5/ komórka koncepcyjna i kulturalna (tu było miejsce dla Kultury) 6/ propaganda (tu Orzeł Biały i radiostacja Madryt) 7/ odcinek francuski – skupienie wokół siebie Francuzów pochodzenia polskiego. Tutaj przedstawił także pomysł powołania do życia nowego pisma codziennego, dwujęzycznego, francusko-polskiego. Te punkty były konsultowane z Jerzym Giedroyciem.
I Czapski napisał: „Drogi Wicku […] To pismo zastąpiłoby dotychczas wydawaną przeze mnie „Pologne”, która wtedy mogłaby przestać wychodzić”.
Te wizje snuje (w swoim i Giedroycia imieniu) w krytycznym dla Kultury momencie, bo kończą się wydawnictwu pieniądze. Dzieje się to w marcu 1949 roku .
Dodaje więc:
„Albo Kultura wytrzaśnie gdzieś jakieś możliwości istnienia, albo przejdziemy na powielacz. Może pójdziemy do fabryk – ale to ostateczność”.
Warto zajrzeć do tej książki, do tych listów. Odkrywają one także nieopisane tajemnice działalności Czapskiego. Bez Czapskiego nie byłoby Kultury i Redaktora.
Warto by naukowcy zainteresowali się archiwami Czapskiego i odkryli go nie jako malarza, Józia, przyjaciela wszystkich, ale jako genialnego stratega i człowieka, który miał duże wpływy w Armii Andersa.
Jakie listy związane z osobą Czapskiego znajdziemy w tym opracowaniu?
Listy Czapskiego do Wincentego Bąkiewicza (3 szt)
Listy Jerzego Stempowskiego do Józefa Czapskiego (3 szt)
List Czapskiego do Giedroycia
List Jerzego Giedroycia do Józefa Czapskiego
List Józefa Czapskiego do Stanisława Mackiewicza
Trafimy w niej także na zdjęcia z archiwum Instytutu Literackiego.
Książka została wydana przez w serii Biblioteka Mnemosyne przez wydawnictwo Słowo/ Obraz terytoria
Fragment z okładki książki:
Rzym, 1946 rok. Niemcy pokonane, okupowane przez aliantów. Polska w nowych granicach określonych przez Stalina. Europa podzielona w Jałcie na strefy wpływów. Rok zero Europy. Czterdziestoletni Jerzy Giedroyć przebywa w Rzymie. Co robić? Przyszłość kraju i Europy pozostaje nieznana. W klasztorze na Awentynie zaczyna od pisania kilkudziesięciu listów dziennie.
ISBN: 978-83-7453-497-0
Rok wydania: 2018
